De inventaris
De Directie Monumenten en Landschappen van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt sedert 2002 een wetenschappelijke inventaris op van de merkwaardige bomen van het Gewest.
Het doel van deze inventaris is het behoud en de bescherming van het Brusselse bomenerfgoed. Om op termijn te komen tot een zo volledig mogelijke inventaris van het gewestelijke grondgebied gebeurt de prospectie zowel in private ruimten (tuinen en binnenterrein van huizenblokken) als in openbare ruimten. De resultaten van de prospectie worden ingevoerd in een databank die de mogelijkheid biedt de bomen via criteria te klasseren (soort, zeldzaamheid, omtrek, historisch belang, landschappelijke impact, enz.) en de exemplaren te selecteren met hoge erfgoedkundige waarde. Sommige gegevens worden tevens overgemaakt aan de vereniging "Belgische Dendrologie Belge" die de informatie centraliseert op nationaal niveau.
In 2009 werden de 19 gemeenten geprospecteerd in het raam van de systematische inventariscampagne. De prospectie van de gemeente Ukkel is nog lopende, hoewel reeds talrijke bomen werden geïnventariseerd. Gerichte bezoeken, meer bepaald bij vergunnings- en beschermingsaanvragen of op aanvraag van de eigenaars, hebben de mogelijkheid geboden de databank aan te vullen.
Maar wat is een merkwaardige boom?
Een merkwaardige boom in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een boom die voldoet aan een geheel van criteria vastgelegd door de Directie Monumenten en Landschappen. Deze criteria zijn zowel van wetenschappelijke als van esthetische aard:
- Omvang: stamomtrek gemeten op 1,50 m hoogte.
- Levensduur en vervangbaarheid: dit criterium hangt rechtstreeks samen met de stamomtrek en de betrokken soort. De stamomtrek, in combinatie met de gemiddelde groeisnelheid van de soort, maakt het mogelijk de leeftijd van de boom te schatten en de moeilijkheid om hem te vervangen indien hij zou moeten worden gekapt.
- Klassement: op basis van de stamomtrek wordt een klassement opgesteld van alle bomen van eenzelfde soort of variëteit in dalende volgorde van stamomtrek.
- Zeldzaamheid van de soort voor het Gewest: een boom die behoort tot een zeldzame soort heeft meer erfgoedwaarde dan een boom die behoort tot een soort die algemeen in Brussel voorkomt.
- Alleenstaande groei: een alleenstaande boom heeft een voorkomen dat karakteristieker is voor zijn soort dan een boom in een massief. Ook zijn landschappelijke impact is groter. Een alleenstaande boom heeft dus meer waarde dan een boom die deel uitmaakt van een groep.
- Positie: een boom die een centrale positie inneemt in het landschap zal een een grotere impact hebben dan een boom op een privéterrein die onzichtbaar is vanaf de openbare weg. Zijn landschappelijke impact komt ten goede aan een groter aantal personen.
- Lokalisatie: een boom die in het stadscentrum staat of in een perifere zone van de vijfhoek, in dichter bebouwde wijken die minder rijk zijn aan groene ruimtes, zal uitzonderlijker zijn dan eenzelfde boom gelegen in een zone die paalt aan de grenzen van het gewest waar er meer groene ruimtes zijn.
- Historisch criterium: een boom die in de literatuur beschreven wordt als een buitengewoon historisch element of vermeld staat op oude kadasterplannen zal meer waarde hebben dan een boom waarvan de geschiedenis en de plantdatum onbekend zijn.
- Fytosanitair criterium: een boom zonder gebrek of ziekte zal onvermijdelijk een grotere waarde hebben dan een boom die in slechte conditie verkeert of niet te verhelpen gebreken vertoont.
Het gaat om principes en criteria die het mogelijk maken de erfgoedwaarde van een boom in het Brussels Hoofstedelijk Gewest te evalueren. Een een experimentele formule en wegingscoëfficiënten stellen ons in staat meer belang toekennen aan zuiver wetenschappelijke criteria zoals de stamomtrek, de zeldzaamheid van de soort in Brussel of het historische belang.
Op basis van al deze criteria samen kunnen we de bomen onderling vergelijken wat hun erfgoedwaarde betreft, maar alleen de zuiver wetenschappelijke criteria zoals de stamomtrek in combinatie met de soort (of variëteit) of het historische belang zijn bepalend om een boom in het kader van deze inventaris op te nemen. Een boom bijvoorbeeld die een te kleine stamomtrek heeft voor zijn soort en die behoort tot een algemeen voorkomende soort in Brussel zal niet worden opgenomen, ook al beantwoordt hij volledig aan de criteria wat betreft positie, lokalisatie en alleenstaande groei.